Λιθουανία 1937-39: Η χαμένη υπερομάδα από τη Βαλτική

H Λιθουανία παρότι παραδοσιακά μια μικρή χώρα αποτελεί ως γνωστών μια από τις σημαντικές δυνάμεις στο χώρο του μπάσκετ. Επίσης γνωστή και η σχέση αγάπης του λιθουανικού λαού με το σπορ. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι η πορτοκαλί μπάλα εκεί πολλές φορές λατρεύεται σαν θρησκεία.

Τυχαίες δεν ήταν και οι μεγάλες στιγμές που έζησε διαχρονικά η χώρα της Βαλτικής μέσω της εθνικής της ομάδας. Η εθνική Λιθουανίας κουβαλάει πίσω της μια τεράστια παράδοση στις διεθνείς διοργανώσεις και σπουδαίες περιόδους ανά την ιδιαίτερη ιστορία της. Όπως εκείνη στα χρόνια του μεσοπολέμου. Συγκεκριμένα στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’30. Όταν η τότε ομάδα της Λιθουανίας ήταν η απόλυτη κυρίαρχος του ευρωπαϊκού μπάσκετ. Κατακτώντας διαδοχικά τα Ευρωμπάσκετ του 1937 και 1939.

Μια σπουδαία ομάδα που ποιος ξέρει πόσους (ακόμα) τίτλους θα είχε κερδίσει τα επόμενα χρόνια εάν δεν ξεσπούσε ποτέ ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος (1939-1945) και η εισβολή της Σοβιετικής Ένωσης στη χώρα (1940). Της οποίας την ιστορία και θα θυμηθούμε μαζί εδώ στο Debut.gr.

Τα θεμέλια του λιθουανικού μπάσκετ

Το άθλημα που θα έκανε γνωστή διεθνώς τη Λιθουανία μπορεί να ήρθε ήδη από τη δεκαετία του 1920, ωστόσο η δημοτικότητα του ήταν χαμηλή. Επισκιαζόμενο για αρκετό καιρό από το ποδόσφαιρο. Μέχρι που στα μέσα της δεκαετίας του ’30, η σταδιακή βελτίωση των υποδομών του αθλήματος, παράλληλα με τον επαναπατρισμό Λιθουανών μεταναστών από την Αμερική που είχαν μάθει το σπορ θα βοηθούσαν στην ανάπτυξη του.

Το 1935, οι Λιθουανοί θα μάθουν από τις εφημερίδες για το πρώτο στην ιστορία Ευρωμπάσκετ που έλαβε χώρα στη Γενεύη. Το οποίο συγκυριακά θα κατακτούσε μια άλλη χώρα της Βαλτικής, η Λετονία. Όμως το έτος θα αποτελέσει ορόσημο για την εθνική ομάδα και το Λιθουανικό μπάσκετ.

Την ίδια χρονιά, η Λιθουανία θα διοργανώσει στο Κάουνας το πρώτο παγκόσμιο Λιθουανικό Κογκρέσο ως μια προσπάθεια να φέρει κοντά τους ομογενείς της και να προάγει τον Λιθουανικό πολιτισμό. Το γεγονός δεν πέρασε αδιάφορο από την Λιθουανική Κοινότητα του Σικάγο των Ηνωμένων Πολιτειών. Η οποία αποφάσισε να χρηματοδοτήσει μια ομάδα αθλητών για να συμμετάσχει στα αθλητικά δρώμενα της εκδήλωσης. Στα πλαίσια της, έλαβε χώρα και ένα τουρνουά μπάσκετ. Έτσι δημιουργήθηκε μια ομάδα στηριζόμενη σε Αμερικανολιθουανούς παίκτες από το Σικάγο η οποία και συμμετείχε. Η ομάδα κυριάρχησε και εντυπωσιάσε το λιθουανικό κοινό.

Ένας από τους Αμερικανολιθουανούς εκείνης της ομάδας ήταν και ο Φελίσκας Κριαουτσιούνας (στην Αμερική λεγόταν Φιλ Κράους). Μαζί με τον αδερφό και συμπαίκτη του στο αθλητικό πανεπιστήμιο Νοτρ Νταμ, Μους Κράους (Έντουαρτ Βάλτερς Κριαουτσιούνας). Ανάμεσα τους και πολυαθλητές όπως ο Γιόσας Ζούσκας και ο Κωσταντίνας Σαβίσκας. Μετά το τέλος του συνεδρίου, οι δύο τελευταίοι έμειναν στην Λιθουανία για να διδάξουν στους συμπατριώτες τους τα μυστικά του μπάσκετ και να γίνουν μέλη της εθνικής ομάδας. Ο Σαβίσκας μάλιστα έγινε παίκτης–προπονητής της ομάδας. Η οποία λίγο καιρό νωρίτερα γνώριζε συντριπτική ήττα σε φιλικό από την μετέπειτα πρωταθλήτρια Ευρώπης Λετονία με 123–10.

To 1936, η Λιθουανία εντάχθηκε έπειτα από αίτημα της στους κόλπους της παγκόσμιας ομοσπονδίας (FIBA). Παρότι το μπάσκετ είχε γίνει Ολυμπιακό άθλημα, οι Λιθουανοί δεν συμμετείχαν στο τουρνουά του Βερολίνου προκειμένου να είναι έτοιμοι για την επόμενη μεγάλη διοργάνωση. Δηλαδή το Ευρωμπάσκετ 1937. Το οποίο θα διεξαγόταν στην πρωτεύουσα των πρώτων πρωταθλητών Ευρώπης την Ρίγα.

Η άφιξη του Λιούμπινας

Την ίδια περίοδο, ανάμεσα στους ομογενείς που κατέφθαναν για να στηρίξουν την προσπάθεια του λιθουανικού μπάσκετ θα έφθανε και ένας παίκτης. Ο οποίος θα άλλαζε για πάντα το άθλημα στη χώρα της Βαλτικής. Ο θρυλικός ύψους άνω των δύο μέτρων σέντερ Φράνκ Λιούμπιν ή Πράνας Λιούμπινας όπως ήταν το Λιθουανικό του όνομα. Γεννημένος στο Λος Άντζελες από Λιθουανούς γονείς, ο Λιούμπινας αγωνιζόταν ως μπασκετμπολίστας στο κολέγιο, ενώ ήταν και παίκτης του Πανεπιστήμιου της Καλιφόρνια μέχρι το 1931. Το 1936, ήταν μάλιστα βασικό στέλεχος της εθνικής ομάδας των ΗΠΑ, η οποία κατέκτησε και αήττητη (5-0 ρεκόρ) το χρυσό μετάλλιο στο πρώτο Ολυμπιακό τουρνουά μπάσκετ.

Κατά τους Αγώνες του Βερολίνου, ο Λιούμπινας προσκλήθηκε από έναν επίσημο της λιθουανικής κυβέρνησης να επισκεφτεί τη χώρα της Βαλτικής. Πράγμα που και το πραγματοποίησε μετά τους αγώνες. Εκεί κατέφθασε με την οικογένεια του και παρέμεινε για πέντε μήνες. Στο διάστημα αυτό έγινε ο πρώτος αναγνωρισμένος προπονητής μπάσκετ στη χώρα βοηθώντας και στη διάδοση διάφορων τεχνικών του αθλήματος.

« Όταν φτάσαμε εκεί, μας συνάντησε στο σταθμό ένας νεαρός αθλητής από το εκπαιδευτικό τμήμα. Μας πήγε σε ένα ξενοδοχείο όπου είχαν τα πάντα έτοιμα για εμάς. Συναντήσαμε τον Πρόεδρο της Λιθουανίας και όλους τους διαφορετικούς αξιωματούχους. Ήταν απλά υπέροχο » θυμάται ο Λιούμπινας σε συνέντευξη που έδωσε στο Ερασιτεχνικό Αθλητικό Ίδρυμα του Λος Άντζελες το 1988.

Η παρουσία του βοήθησε σημαντικά την εθνική ομάδα. Προπόνησε τους παίκτες και οδήγησε τους “πράσινους γίγαντες” να κερδίσουν για πρώτη φορά σε φιλικό αγώνα την μεγάλη τους αντίπαλο Λετονία με 35-27. Ωστόσο, αναχώρησε για την Αμερική και η προετοιμασία της Λιθουανίας εν όψει του επερχόμενου Ευρωμπάσκετ έπρεπε να γίνει χωρίς αυτόν.

Η προετοιμασία και μια συγκυρία…

Η εθνική ομάδα Λιθουανίας το 1937

Οι προπονήσεις ξεκίνησαν σταδιακά με τους παίκτες να προπονούνται σχετικά ελάχιστα (4 ώρες τη μέρα). Παρότι στην αρχή αποφασίστηκε η Λιθουανική ομάδα να μην περιλαμβάνει Αμερικανολιθουανούς παίκτες, η απόφαση (ευτυχώς για τους Λιθουανούς) ανακαλέστηκε. Αφορμή για αυτό ήταν ένα τυχαίο γεγονός που πείραξε τους Λιθουανούς… Συγκεριμένα ένα μήνα πριν το τζάμπολ, ένα άρθρο μιας λετονικής εφημερίδας σχετικά με το δεύτερο Ευρωμπάσκετ κατέταξε τη Λιθουανική ομάδα ως την χειρότερη από τις οκτώ που θα συμμετείχαν.

Το γεγονός πείραξε έντονα έναν από τους παίκτες της ομάδας τον Λέονας Βαλτρούνας. Ο οποίος με τη βοήθεια ενός τοπικού δημοσιογράφου χρησιμοποίησε μια μεταφρασμένη βερσιόν του συγκεκριμένου άρθρου, το οποίο συμπεριέλαβε στο αίτημα που στάλθηκε για την ένταξη επιπλέον Αμερικανολιθουανών παικτών στη χώρα. Με άμεσο σκοπό την ενίσχυση της εθνικής ομάδας. Αφού στάλθηκε και τηλεγράφημα στις Ηνωμένες Πολιτείες, η ανταπόκριση ήταν θετική και κατέφθασαν δύο πάικτες. Ο Πράνας Ταλζούνας και ο Φελίσκας Καουτσιούνας ο οποίος επέστρεψε για να γίνει τελικά και παίκτης-προπονητής της ομάδας.

Προκειμένου βέβαια να παραμείνει μυστική η παρουσία των Αμερικανολιθουανών, η τελική προετοιμασία για την Ρίγα έγινε κάτω από άκρα μυστικότητα. Με τους παίκτες να προετοιμάζονται σκληρά οχι μόνο στο τεχνικό κομμάτι αλλά και στο ψυχολογικό. Η ομάδα ήταν έτοιμη να διαπρέψει…

Ο θρίαμβος της Ρίγας

Οι παίκτες της εθνικής Λιθουανίας πανηγυρίζουν την κατάκτηση του Ευρωμπάσκετ 1937

Την περίοδο 2-7 Μαΐου 1937, η Ρίγα φιλοξένησε το δεύτερο πανευρωπαϊκό πρωτάθλημα μπάσκετ. Μεγάλο φαβορί θεωρήθηκαν οι διοργανωτές Λετονοί λόγω της νίκης τους δύο χρόνια πριν. Στο παρκέ αυτό δεν επιβεβαιώθηκε καθότι οι Λετονοί έμειναν εκτός τετράδας από τη φάση των ομίλων και τελικά θα τερμάτιζαν μόλις στην 6η θέση από τις μόλις οκτώ ομάδες που έλαβαν μέρος. Το τουρνουά εκείνο έμελλε να έχει άλλη πρωταγωνίστρια…

Οι Λιθουανοί με τους Αμερικανολιθουανούς παίκτες (Καουτσιούνας, Ταλζούνας, Ζούσκας) και μαζί τους Αρτούρας Αντρούλις, Λέονας Βαλτρούνας, Σέσλοβα Νταούσκα, Λεοπόλντας Κεφάλας, Πράνας Μαζέικα, Ευγκένιους Νικόλσκις, Λέονας Πετράουσκας, Ζενόνας Πουζινάουσκας και Στάσις Σάτσκους πραγματοποίησαν μια τρομερή πορεία. Κερδίζοντας κατά σειρά στους ομίλους τις Ιταλία (22-20), Εσθονία (20-15), Αίγυπτο (21-7) και στον ημιτελικό την Πολωνία (31-25).

Στον τελικό θα συναντούσαν και πάλι την Ιταλία του Λίβιο Φραντσεσκίνι. Το παιχνίδι για γερά νεύρα με τους Λιθουανούς τελικά να επικρατούν μόλις για ένα πόντο (24-23). Κατακτώντας έτσι (αήττητοι) την κορυφή και το τρόπαιο. Αξιοσημείωτο πως δύο παίκτες εκείνης της ομάδας (Ταλζούνας, Καουτσιούνας) βρέθηκαν και στην κορυφαία πεντάδα του τουρνουά. Στην πρώτη μάλιστα εμφάνιση της στα χρονικά του θεσμού.

Η πατρίδα Λιθουανία υποδέχτηκε τους νέους πρωταθλητές Ευρώπης με τιμές ηρώων. Με πλήθος κόσμου να περιμένει την επιστροφή τους από την Ρίγα με το τρένο για να τους χειροκροτήσει. Μια σκηνή που ο ίδιος ο Καουτσιούνας θα περιέγραφε παρομοιάζοντας την μόνο με “την υποδοχή που γίνεται για τον πρόεδρο στις Ηνωμένες Πολιτείες” .

Χαρακτηριστικό της έκστασης που προκάλεσε η κατάκτηση του Ευρωμπάσκετ, η ενέργεια του γνωστού τενόρου της εποχής Κίπρας Πετράουσκας. Ο οποίος διέκοψε την εμφάνιση του στο κρατικό θέατρο του Κάουνας για να ανακοινώσει την είδηση της νίκης της εθνικής Λιθουανίας. Με το κοινό του να ξεσπά σε χειροκροτήματα και να ψάλει όρθιο τον εθνικό ύμνο. Η δημοτικότητα του μπάσκετ ανέβηκε κατακόρυφα. Κερδίζοντας απο εκείνη τη μέρα μια θέση στην καρδιά των Λιθουανών.

Η επιστροφή του Λιούμπινας

Ο “παππούς” του λιθουανικού μπάσκετ Πράνας Λιούμπινας

Εκείνη την περίοδο ο Λιούμπινας που βρισκόταν στην άλλη ακρή του Ατλαντικού αποζητούσε καταβάθος την επιστροφή στην ιδιαίτερη του πατρίδα Λιθουανία. Πράγμα που σκέφτηκε από την πρώτη στιγμή που ξαναπάτησε το πόδι του στην Αμερική. Μάλιστα όπως αποκάλυψε και ο ίδιος την ίδια μέρα είχε λάβει ένα γράμμα από την λιθουανική κυβέρνηση. Ρωτώντας τον εαν μπορούσε να επιστρέψει. Ο Λιούμπινας χρειαζόταν τους Λιθουανούς και οι Λιθουανοί τον χρειάζονταν.

“Πρέπει να γυρίσεις πίσω. Είναι η πατρίδα μου και θα ήθελα να σε δω να επιστρέφεις και να τους βοηθάς” θυμάται ο Λιούμπινας από τον πατέρα του.

«Έτσι, η γυναίκα μου και εγώ επιστρέψαμε στη Λιθουανία και προπονούσαμε διάφορες οργανώσεις συλλόγων, διδάσκοντας με το αμερικανικό στυλ επίθεσης και άμυνας».

Η μεγάλη επιστροφή του Λιούμπινας τον βρήκε στο πλευρό και της εθνικής ομάδας. Με τον ίδιο να λαμβάνει χρέη πάικτη-προπονητή το 1939 στο Ευρωμπάσκετ που θα διεξαγόταν αυτή τη φορά στο Κάουνας. Μπροστά στο διψασμένο πλέον για μπάσκετ λιθουανικό κοινό. Η διοργάνωση ήταν μεγάλη υπόθεση κάτι που φάνηκε από τη μεγάλη προσέλευση κόσμου στην τελετή έναρξης. Την οποία και μπορούμε να διακρίνουμε παρακάτω στο σπάνιο συλλεκτικό βίντεο της εποχής.

Βack-to-back και εντός έδρας

Η πρωταθλήτρια ομάδα της Λιθουανίας παρεταγμένη στην τελετή απονομής του Ευρωμπάσκετ 1939. Διακρίνεται εμπρός ο σημαιοφόρος και παίκτης-προπονητής των Λιθουανών Πράνας Λιούμπινας

Το τουρνουά λόγω του μικρού αριθμού συμμετοχών -έγινε και αυτό με 8 ομάδες- διεξήχθη με διαφορετικό φορμάτ από αυτό των προηγούμενων δύο εκδόσεων. Συγκεκριμένα τη μορφή μίνι πρωταθλήματος. Παρότι παιχνίδι πρεμιέρας όλοι ήξεραν πως ο αγώνας ανάμεσα στη γηπεδούχο Λιθουανία και την διαχρονικά “μισητή” Λετονία θα είχε κομβικό χαρακτήρα. Καθότι αυτές ήταν και τα επικρατέστερα φαβορί του τίτλου. Το παιχνίδι κάτι παραπάνω απο χιτσκοκικό όπως δείχνει και η αφήγηση του Λιουμπίνας.

«Παίξαμε ένα πολύ κλειστό παιχνίδι», είπε ο Λουμπίνας.

« Η Λετονία ήταν καλά εκπαιδευμένη. Μας έδωσαν μια σκληρή μάχη. Έφτασε στο τελευταίο λεπτό του παιχνιδιού. Είχαν την μπάλα, την κόψαμε, ωστόσο. Προηγήθηκαν με 36-35. Είδαμε την πτώση μας.

Για μια σύντομη στιγμή ξέχασα όλα τα Λιθουανικά μου. Ούρλιαξα και έβριζα τους παίκτες μας. “Για το καλό, πέρνα μου την μπάλα!” Στεκόμουν κάτω από το καλάθι. Τελικά ο Αρτούρας Αντρούλις, που ήξερε πολύ καλά αγγλικά, κούνησε το κεφάλι του και μου πέταξε τη μπάλα. Στο τελευταίο δευτερόλεπτο στριφογύρισα και έκανα το σουτ που μας κέρδισε το παιχνίδι με 37-36. Το πλήθος ξέσπασε. Κατέβηκαν στο πάτωμα και μας κουβάλησαν στους ώμους τους ».

Την επική νίκη επί της Λετονίας, ακολούθησαν έξι συνεχόμενες νίκες για τους Λιθουανούς. Οι οποίοι στην τελευταία αγωνιστική και μετά το θριαμβευτικό 112-9 επί της Φινλανδίας, πανηγύρισαν το πρώτο δεύτερο συνεχόμενο πρωτάθλημα Ευρώπης. Μια κατάκτηση γλυκότερη και από του 1937. Μπροστά στους συμπατριώτες τους και στερώντας το από την μεγάλη τους αντίπαλο και άλλοτε κακό τους δαίμονα Λετονία. Στην οποία διοργάωση και κυριάρχησαν απόλυτα με τουλάχιστον τέσσερις παίκτες των Λιθουανών στην all-star πεντάδα της διοργάνωσης.

Λιθουανική αφίσα της εποχής με καρικατούρες των παικτών της εθνικής Λιθουανίας που κατέκτησε το Ευρωμπάσκετ 1939

Το τουρνουά βέβαια άφησε μια πικράδα στο τέλος για τον Πράνας Λιούμπινας. Ο οποίος στερήθηκε τον τίτλο του MVP της διοργάνωσης, τον οποίο και δικαιωματικά άξιζε για τον απίστευτο σήμερα λόγο του ύψους. Καθότι το βραβείο τότε δεν δινόταν σε παίκτες που ξεπερνούσαν τα 1.91 μέτρα! Έτσι απονεμήθηκε στον κοντίτερο συμπαίκτη του Μαϊκολας Ράζγκις.

Αντί επιλόγου…

Μετά τον θριάμβο του Κάουνας, ο Λιούμπινας αναχώρησε για την Ιταλία όπου προπονούσε μια ομάδα γυναικών της Λιθουανίας την περίοδο που ξέσπασε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Ο οποίος μαζί με την ειρήνη στην “Γηραιά Ήπειρο”, θα διέκοπτε απότωμα και τον κύκλο μιας σπουδαίας ομάδας. Η οποία πιθανότατα θα είχε κερδίσει κι άλλους τίτλους τα επόμενα χρόνια. Ενώ και η μετέπειτα ενσωμάτωση της Λιθουανίας στην Σοβιετική Ένωση θα σήμανε παράλληλα με την εδαφική και τη μεγάλη διακοπή της μπασκετικής της ανεξαρτησίας.

Μια διακοπή που θα τελείωνε το 1992 με τη θρυλική συμμετοχή της νέας Λιθουανίας στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Βαρκελώνης. Κερδίζοντας το χάλκινο μετάλλιο πίσω από την επίσης νεοσύστατη Κροατία και την περίφημη “Dream Team” των ΗΠΑ. Η ανεξάρητη Λιθουανία θα επανακτούσε τα ευρωπαϊκά σκήπτρα το 2003 στην Στοκχόλμη, 64 ολόκληρα χρόνια μετά τον θρίαμβο του Κάουνας. Ενώ θα μετρούσε ακόμα και τρεις χαμένους τελικούς (1995, 2013, 2015).

Μια βαριά κληρονομιά που δεν θα ξεκινούσε χωρίς τη συμβολή (κυρίως) των Αμερικανολιθουανών. Του Καουτσιούνας, του Ζούσκας και των παιδιών του “παππού του λιθουανικού μπάσκετ” όπως αποκαλείται του Πράνας Λιουμπίνας. Με απειροχελάχιστες εξαιρέσεις δεν υπάρχουν πλέον ανάμεσα μας παίκτες της θρυλικής γενιάς του 1937-39.

Όμως ακόμα και ψηλά στα γήπεδα των ουρανών θα βρουν κάποτε την ευκαιρία να ανταλλαξουν ακόμα μία πάσα. Να καθίσουν όλοι μαζί και να θυμηθούν τα επιτεύγματα τους επί γης. Όταν έβραζε το αίμα τους. Όταν επι μιας διετίας ήταν ο φόβος και ο τρόμος των ευρωπαίων αντιπάλων. Όταν έχτισαν τα θεμέλια του μεγάλου σήμερα ναού που λέγεται λιθουανικό μπάσκετ.