Η Σοβιετική Ολυμπιάδα και το «κλάμα» του Misha

Εδώ και πολλές δεκαετίες, είναι ευρέως γνωστό ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες αποτελούν ένα παγκοσμιοποιημένο επικοινωνιακό γεγονός και ένα βασικό στοιχείο της λαϊκής κουλτούρας. Παράλληλα, η οικουμενική αυτή «γιορτή του αθλητισμού» είναι άμεσα συνδεδεμένη όχι μόνο με το εμπορευματοποιημένο πλαίσιο λειτουργίας των Μ.Μ.Ε., αλλά και με το ευρύτερο πολιτικό περιβάλλον. Αν προσπαθούσαμε, μάλιστα, να βρούμε ένα παράδειγμα που να αποδεικνύει την τελευταία διαπίστωση, τότε θα ανατρέχαμε σίγουρα στο 1980 και την Ολυμπιάδα της Μόσχας, μία διοργάνωση, η οποία «σημαδεύτηκε» έντονα από την πολιτική και στην οποία «πρωταγωνιστής» αναδείχθηκε (εκτός από τους πολιτικούς) η mascot της.

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1980 (19 Ιουλίου – 3 Αυγούστου) ήταν οι πρώτοι που διοργανώθηκαν σε χώρα του (πρώην) υπαρκτού σοσιαλισμού (την τότε Σοβιετική Ένωση). Οι Σοβιετικοί, με ηγέτη τον Leonid Ilyich Brezhnev, είχαν “επενδύσει” πολλά στην Ολυμπιάδα, για να προβάλλουν τα επιτεύγματα του κομμουνιστικού στρατοπέδου, ενόσω βρισκόταν σε εξέλιξη ακόμη ο Ψυχρός Πόλεμος. Όπως ήταν λογικό, η ιστορική αυτή συγκυρία «διαπέρασε» τον αθλητισμό και μία αφορμή αρκούσε, ώστε να «αναζωπυρωθούν» οι εντάσεις. Η αφορμή, τελικά, δόθηκε το Δεκέμβριο του 1979, όταν ο Σοβιετικός Στρατός εισέβαλε στο Αφγανιστάν. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ένα μεγάλο μέρος του λεγόμενου «δυτικού κόσμου», καθοδηγούμενο από τις Η.Π.Α., να στραφεί εναντίον της Ε.Σ.Σ.Δ. και, τελικά, εναντίον των Αγώνων απειλώντας με boycottage. Μολονότι στο εσωτερικό πολλών κρατών οι αθλητικοί φορείς τάσσονταν υπέρ της αποχής από τη διοργάνωση, εν τέλει το boycottage δεν υποστηρίχθηκε από όλες τις χώρες. Κράτη όπως η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία και η Αυστραλία ακολούθησαν μία ενδιάμεση στάση:  δε συμμετείχαν επισήμως στους Αγώνες, αλλά επέτρεψαν στους αθλητές τους να συμμετάσχουν μεμονωμένα. Εκτός από τις Η.Π.Α. που τήρησαν ανένδοτη στάση, χώρες όπως ο Καναδάς, η Δυτική Γερμανία και η Ιαπωνία δεν έλαβαν μέρος στη διοργάνωση. Μεταξύ των συμμετεχουσών χωρών ήταν και η Ελλάδα που δεν ευθυγραμμίστηκε με τη «γραμμή» των Αμερικανών και έστειλε 42 αθλητές της στη Μόσχα. Έτσι, στην τελετή έναρξης παρέστησαν μόλις 80 χώρες. Το «πλήγμα» που δέχθηκε η Ολυμπιακή Ιδέα και, εν γένει, ο αθλητισμός ήταν κάτι παραπάνω από εμφανές.

Η ΜASCOT MISHA, ΤΟ «ΚΛΑΜΑ» ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΜΒΟΛΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ

Όπως κάθε Ολυμπιακή διοργάνωση, έτσι και οι Ολυμπιακοί Αγώνες της Μόσχας είχαν τη δική τους mascot: τον Misha, έναν καφετή χαμογελαστό αρκούδο που έμελλε να «κλέψει» τις εντυπώσεις. Ο Misha σχεδιάστηκε από το Ρώσο εικονογράφο παιδικών παραμυθιών, Victor Chizhikov και θεωρείται, μέχρι σήμερα, μία από τις διασημότερες mascot στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων. Σημείωσε τεράστια εμπορική επιτυχία, καθώς η μορφή του κυκλοφόρησε σε (πάμ)πολλές παραλλαγές (παιχνίδια, brelok, κ.ά.), ενώ ήταν και η πρώτη mascot που τυπώθηκε σε γραμματόσημο. Έτσι, ο Misha αποτέλεσε σήμα κατατεθέν των Αγώνων και «ενέπνευσε» μεταγενέστερους διοργανωτές να ακολουθήσουν μία πληρέστερη στρατηγική εμπορευματοποίησης των ολυμπιακών mascot. 

Ο Misha, λοιπόν, «εμφανίστηκε» χαμογελαστός στην τελετή έναρξης μέσα από ένα ομολογουμένως εξαιρετικό ψηφιδωτό που έφτιαξαν οι Ρώσοι στις κερκίδες του σταδίου Lenin (στις μέρες μας Luzhniki). Όμως, η σκηνή εκείνη που έμεινε «χαραγμένη» στη μνήμη όλων ήταν, αναμφίβολα, ο …δακρυσμένος Misha στην τελετή λήξης. Μέσα από τα χρωματιστά χαρτόνια που κρατούσαν εκατοντάδες παιδιά στις εξέδρες του γηπέδου, ο Misha απεικονιζόταν λυπημένος για το τέλος των Αγώνων, ενώ στο κέντρο του σταδίου ένα τεράστιο ομοίωμα του Misha συνοδευόμενο από μπαλόνια αφέθηκε στον ουρανό αφήνοντας συγκινημένη ολόκληρη την υφήλιο. Επρόκειτο, συνεπώς, για μία από τις πλέον «δυνατές» και εντυπωσιακές στιγμές στην σύγχρονη ολυμπιακή ιστορία.

Υιοθετώντας, σε αυτό το σημείο, μία πιο «διεισδυτική» ματιά, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως ο – κατά τ΄άλλα συμπαθής – Misha αποτέλεσε, ταυτόχρονα, ένα ιδεολογικό «εργαλείο» στα χέρια των Σοβιετικών. Σε σημειολογικό επίπεδο, ο Misha παρέπεμπε ευθέως στη δύναμη της «ρωσικής αρκούδας», ένα κατεξοχήν σύμβολο της ρωσικής κουλτούρας. Παράλληλα, υποστηρίχθηκε πως το «κλάμα» του Misha δεν ήταν τόσο «αθώο» όσο φαινόταν, μια και αποσκοπούσε να μεταδώσει συγκεκριμένα επικοινωνιακά μηνύματα και συμβολικά νοήματα, όπως την ευγνωμοσύνη προς όλες τις χώρες που συμμετείχαν στη διοργάνωση και την απογοήτευση για τις χώρες που απείχαν, καθώς επίσης και τα πανανθρώπινα συναισθήματα της χαράς και της λύπης. Ενδεχομένως, η Σοβιετική Ένωση προσπάθησε, διαμέσου του Misha, να προωθήσει την εικόνα μίας χώρας που πρεσβεύει πιστά τα ολυμπιακά ιδεώδη και τις αξίες της ειρήνης και της συναδέλφωσης των λαών και, με αυτό τον (επιδέξιο) τρόπο, να υπονομεύσει το κύρος της αποκαλούμενης «πολιτισμένης Δύσης». Αυτό, βέβαια, αποτελεί μόνο τη μία όψη του νομίσματος και, σε κάθε περίπτωση, το ζήτημα επιδέχεται περισσότερων και διαφορετικών ερμηνειών. Ωστόσο, το γεγονός ότι ο Misha χρησιμοποιήθηκε για την επίτευξη καθορισμένων επικοινωνιακών στόχων δύσκολα θα το αρνιόταν κάποιος.

ΤΙ ΜΑΣ «ΔΙΔΑΣΚΟΥΝ» Η ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ ΤΟΥ 1980 ΚΑΙ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ MISHA;

Με βάση, λοιπόν, την «ιστορία» του Misha και της Σοβιετικής Ολυμπιάδας, οδηγούμαστε σε ορισμένα χρήσιμα συμπεράσματα αναφορικά με τη σχέση αθλητισμού, media και πολιτικής:

• Κατ΄αρχάς, πως ο αθλητισμός και η πολιτική είναι δύο έννοιες απόλυτα συνδεδεμένες. Κι αυτό, διότι το ευρύτερο πολιτικό περιβάλλον επηρεάζει το ιδεολογικό και επικοινωνιακό περιεχόμενο του αθλητισμού.
• Κατά δεύτερον, ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες καθίστανται, μέσω των Μ.Μ.Ε., «όχημα» εξυπηρέτησης εθνικιστικών και πολιτικών συμφερόντων.
• Επιπλέον, πως οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν τα μεγάλα αθλητικά γεγονότα, ώστε να προωθήσουν μία θετική εθνική εικόνα στο διεθνές στερέωμα. Ο ρόλος των media προς την κατεύθυνση αυτή παραμένει κομβικός.
• Τέλος, ότι και η πιο άρτια σχεδιασμένη και φαινομενικά «αθώα» φιγούρα (όπως ο χαριτωμένος και συγκινητικός Misha) είναι στρατηγικά επιλεγμένη και ιδεολογικά φορτισμένη∙ ότι πίσω από τη «βιτρίνα» και το «φαίνεσθαι» των πραγμάτων λανθάνουν βαθύτερες προεκτάσεις.

Οι πληροφορίες του κειμένου αντλήθηκαν από τις παρακάτω πηγές:

• Eoellas.org
• Sansimera.gr
• Garry Whannel – “Culture, Politics and Sport” (σσ. 29-30)

Πηγές εικόνων:

• Κεντρική: Championat.com
• Υπόλοιπες:  Κάντε click πάνω στην κάθε εικόνα